«Հավատացած եմ, որ հայ երաժիշտները խոսք ունեն ասելու այս աշխարհին»

«Իրատեսի» հյուրը կոմպոզիտոր, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ ԷԴՈՒԱՐԴ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆՆ է:

«ՆԱՐԵԿ ՀԱԽՆԱԶԱՐՅԱՆԸ ԿԱՐՈՂԱՆՈՒՄ Է ՈՒՆԿՆԴՐԻՆ ՈՒՂՂՈՐԴԵԼ ԴԵՊԻ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅԱՆ ԲՈՒՆ ՆԵՐԱՇԽԱՐՀԸ»

-Պարոն Հայրապետյան, ամիսներ առաջ մեր տաղանդաշատ հայրենակից Նարեկ Հախնազարյանը կատարեց իրեն նվիրված Ձեր ստեղծագործությունը՝ «Մենախոսություն» վերնագրով: Ինչպիսի՞ զգացողությամբ էիք լսում այն:
-Այդ ստեղծագործությունն ունի նախապատմություն: Մի քանի տարի առաջ՝ մինչև Ֆրանսիա գնալը, Նարեկ Հախնազարյանն այստեղ համերգ ունեցավ իր մայրիկի հետ և կատարեց միայն հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործություններ: Դա իմ առաջին ստեղծագործական հանդիպումն էր նրա հետ: Այդ համերգի ժամանակ նա նվագեց իմ «Թավջութակի և դաշնամուրի սոնատը»: Ժամանակին այն կատարվել էր, բայց այդ մեկնաբանությունն ինձ չէր բավարարել: Ես անգամ կասկածներ ունեի՝ այդ ստեղծագործության հետ կապված: Բայց երբ նվագեց Նարեկը, ես ուղղակի ոգեշնչվեցի: Նա վայրկենապես էր ընկալում այն պատկերացումները, որ ես ունեի այդ ստեղծագործության դեպքում: Այս կատարումն ինձ մղեց գրելու մի գործ թավջութակի համար՝ առանց նվագակցության: Գրեցի այն՝ լրիվ անկաշկանդ և ազատ` իմ պատկերացումների, իմ զգացողությունների ներքո: Գրեցի՝ նկատի ունենալով հենց Նարեկին: Եվ ունեի մեծ սպասումներ այդ կատարումից: Կատարումը մի քանի տարի հետաձգվում էր, բայց վերջապես իրականացավ, և լիովին իրականացան իմ սպասումները: Ես շատ ուրախ եմ, որ Նարեկն այդպիսի հաջողությունների է հասել: Ես հավատացած եմ, որ հայ երաժիշտները խոսք ունեն ասելու այս աշխարհին: Իսկապես, հաստա՛տ ունեն ասելիք: Եվ իմ գործը Նարեկի կատարմամբ տոն էր: Բայց քանի դեռ տոնն իրականություն չի դարձել, ունենում ես բազմաթիվ կասկածներ: Նարեկը, ինչ-որ երաժշտական կախարդական հնարքներով, որոնք միայն իրեն են հայտնի, կարողանում է ունկնդրին ուղղորդել դեպի ստեղծագործության բուն ներաշխարհը: Լինում են դեպքեր, երբ հենց երկրորդ-երրորդ նոտայից արդեն չես ընկալում երաժշտությունը, մնում ես անհաղորդ, և գործի ընթացքը տապալվում է. սա վերաբերում է ոչ միայն իմ երաժշտությանը: Երաժշտությունը պետք է մարդուն ներգրավի իր ոլորտը, Նարեկը կարողացավ դա անել ստեղծագործությունը կատարելիս: Շատ լավ երաժիշտ-կատարողներ կան աշխարհում, որոնք ուղղակի փայլուն, գրագետ կատարում են տվյալ ծրագիրը, բայց դա անում են արհեստական ձևով, առանց ոգեշնչման ու զգացմունքի: Նարեկի դեպքում դա բացառված է՝ իր անմիջական, ազնիվ խառնվածքի շնորհիվ:
-Նարեկն իր հարցազրույցում շատ բարձր գնահատեց Ձեր կոմպոզիտորական տաղանդը: Դուք այդ տաղանդի դրսևորման հնարավորությունները բավարա՞ր եք համարում մեր հանրապետությունում:
-Բավարար լինելն այն կլինի, որ դրանք դուրս գան ասպարեզ: Ես, իհարկե, շատ բավարարված եմ նրանով, որ և՛ Նարեկ Հախնազարյանը, և՛ դաշնակահարուհի Նարե Արղամանյանը Հայաստանից են, այստեղ են ստացել իրենց նախնական կրթությունը և կատարում են իմ գործերը: Բայց մեծ հաշվով, իհարկե, ինչպես իմ ստեղծագործությունները, այնպես էլ լուրջ երաժշտությունն առհասարակ, աստիճանաբար ավելի մեծ դժվարությունների են բախվում: Որպես կոմպոզիտոր՝ մեծ հույսեր եմ կապում ապագայում Նարեի ու Նարեկի հետ: Նրանք միաժամանակ հայտնվեցին իմ կյանքում, և ես 2017 թվականն իմ ճանապարհին կոչում եմ Նարեկի ու Նարեի տարի:
-Տարեսկզբին «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում կայացել է Ձեր «Դաշնամուրի կոնցերտի» համաշխարհային պրեմիերան՝ Հայ կոմպոզիտորական արվեստի 8-րդ փառատոնի շրջանակներում, որը նվիրված էր Հարո Ստեփանյանի 120-ամյակին: Այդուհետ կատարվե՞լ է այդ ստեղծագործությունը մեզանում կամ այլուր:
-Նարե Արղամանյանը կատարեց այդ գործը: Մինչ այդ արդեն գիտեի Նարեի մասին, նրա փայլուն տաղանդի մասին: Մեր համագործակցության նախաձեռնողը հենց ինքն էր: Եվ ես ուրախ եմ այդ համագործակցության համար, որովհետև առանց երաժիշտ կատարողների՝ կոմպոզիտորը չի կարող «իրացվել»: Նարեն գիտեր իմ «Դաշնամուրային սոնատի» մասին և շատ զարմացավ, որ ունեմ նաև «Կոնցերտ դաշնամուրի համար»: Գործը իրականացավ՝ Սերգեյ Սմբատյանի ղեկավարած Հայաստանի երիտասարդական պետական նվագախմբի և դաշնակահարուհի Նարե Արղամանյանի միացյալ ոգեշնչմամբ:

«ԴԺՎԱՐ Է ՄԱՐԴՈՒՆ ՃՆՇԵԼ ԵՎ ՊԱՐՏԱԴՐԵԼ ՍԻՐԵԼ ԱՅՍ ԿԱՄ ԱՅՆ ՆԿԱՐՉԻՆ, ԱՅՍ ԿԱՄ ԿԱՄ ԿՈՄՊՈԶԻՏՈՐԻՆ, ԵԹԵ ՆՐԱՆՔ ԻՐ ՃԱՇԱԿՈՎ ՉԵՆ»

-Հայաստանում գործում են մի քանի սիմֆոնիկ նվագախմբեր: Որպես կոմպոզիտոր՝ ի՞նչ գնահատական կտաք այդ նվագախմբերի գործունեությանն ու նրանց ներկայացրած ծրագրերին:
-Մեծ հույսեր եմ կապում Հայաստանի երիտասարդական պետական նվագախմբի հետ: Իմ կյանքում շատ կարևոր փաստ եմ համարում այդ նվագախմբի հետ համագործակցությունը: Իմ բոլոր ծրագրերը, հույսերը կապված են երիտասարդականի հետ: Այն գեղագիտորեն է մոտենում իր կատարած երաժշտությանը, շատ մոբիլ է: Սրանք կարևոր բաներ են: Մարդկանց ճաշակը տարբեր է արվեստի մեջ: Դժվար է մարդուն ճնշել և պարտադրել սիրել այս կամ այն նկարչին, այս կամ կամ կոմպոզիտորին, եթե նրանք իր ճաշակով չեն: Երիտասարդական նվագախումբը շատ լավ ըմբռնում է կոմպոզիտորին, ընդառաջ է գնում նրա պատկերացումներին, գեղագիտական ընկալմանը: Հատուկենտ մարդիկ են կարողանում դա անել: Երիտասարդականը շատ ըմբռնող է, շատ շարժունակ, դա կարևոր բան է: Եվ մանավանդ միտված է դեպի հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները:
-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում Համահայկական նվագախմբի գաղափարին:
-Մի կողմից՝ լավ է, որ այստեղ են հավաքվում հայ երաժիշտներն ամբողջ աշխարհից: Բայց մյուս կողմից էլ բավարար չէ, որ նրանց կարճ ժամանակով են հավաքում: Թե ինչքանով են կարողանում այդ կարճ ժամանակում իրականացնել այս կամ այն գործը բարձր մակարդակով մատուցելու խնդիրը, հարցական է: Նրանց մեջ կան այնպիսի երաժիշտներ, որոնք ոչ այնքան բարձր մակարդակ ունեն: Այս երևույթն ավելի շատ ցուցադրական է, քան ստեղծագործական: Լավ է, որ տարբեր երկրներից հայ երաժիշտները հավաքվում են Հայաստանում, տեսնում են իրար, շփվում: Սա նաև մեզ է ուրախացնում, մտածում ենք, որ մենք միայնակ չենք, մեր շուրջն այլ երաժիշտներ կան աշխարհի բոլոր անկյուններում: Բայց մեր տեղացի երաժիշտներից շատերն ավելի բարձր մակարդակ ունեն, որովհետև մշտապես գործում են որպես պրոֆեսիոնալ երաժիշտներ: Իսկ եթե դրսից եկած երաժիշտը մի որոշ ժամանակ այստեղ մասնակցում է համերգին, ապա վերադառնում իր ապրած երկրին ու շարունակում որպես դասատու աշխատել, արդեն կորցնում է իր կատարողական որակը:

«ԻՆՁ ԻՍԿԱՊԵՍ ՇԱՏ Է ԱՆՀԱՆԳՍՏԱՑՆՈՒՄ ՀԱՅ ԿՈՄՊՈԶԻՏՈՐՆԵՐԻ ԳՈՅՈՒԹՅԱՆ ԽՆԴԻՐԸ»

-Ի՞նչ ստեղծագործության վրա եք հիմա աշխատում:
-Այն, թե ինչի վրա եմ հիմա աշխատում, ուզում եմ առայժմ գաղտնիք մնա: Բայց ասեմ, որ այս տարի Սերգեյ Սմբատյանի առաջարկով գրել-ավարտել եմ մի ստեղծագործություն՝ նվիրված Նարեկ Հախնազարյանին: Դա կոնցերտ է՝ թավջութակի և նվագախմբի համար: Եթե ամեն բան լավ ընթանա, մյուս տարի կլինի այդ ստեղծագործության համաշխարհային պրեմիերան Համբուրգում: Սա ինձ համար երազանք էր. ես Նարեկին հայտնել եմ, որ գրել եմ մի գործ, որից միայն ինքը կարող է գլուխ հանել, և հիմա անհամբեր սպասում եմ այդ կատարմանը:
-Հաճա՞խ են Ձեր գործերը կատարվում արտերկրում:
-Չէի ասի՝ շատ հաճախ, բայց կատարվում են: Կատարվել են ՈՒկրաինայում, Ամերիկայում, Լեհաստանում, Գերմանիայում: Նաև կատարում են մեր երաժիշտները, երբ լինում են հյուրախաղերի: Հիմա դրանք ընդգրկված են Երիտասարդական նվագախմբի ծրագրում, իսկ ժամանակին բազմիցս կատարել է Արամ Ղարաբեկյանի ղեկավարած պետական կամերային նվագախումբը:
-Կոմպոզիտորների միությունը վերջին տարիներին կարծես թե առավել ակտիվորեն է պրոպագանդում ժամանակակից հայ դասական երաժշտությունը: Գոնե կողքից այդպես է թվում: Դուք դա զգու՞մ եք անձամբ Ձեր ստեղծագործությունների դեպքում:
-Չեմ կարող ասել, որ ավելի ակտիվ է, որովհետև անցյալ տարիներին էլ կային այդպիսի փառատոներ: Իհարկե, Հայաստանի կոմպոզիտորների միությունն աշխատում է, բայց հիմա տարին մեկ անգամ են նման փառատոն անցկացնում: Ցանկությունը շատ մեծ է, բայց դժվարություններն են շատ: Ֆինանսական հնարավորություններն են պակասել: Ինձ իսկապես շատ է անհանգստացնում հայ կոմպոզիտորների գոյության խնդիրը: Անկախ նրանից, թե ինչ քայլեր են ձեռնարկում մշակույթի նախարարությունը կամ կոմպոզիտորների միությունը, այդ խնդիրը կա և մեծ խնդիր է: Սկսած 20-րդ դարից, երբ մենք ունեցանք լուրջ դասական երաժշտություն, այդ երաժշտությունն ինչ-որ ձևով ներմուծվում էր հասարակության մեջ: Դա հետևողական քաղաքականություն էր, կանոնակարգված աշխատանք, որի արդյունքը տեսանելի էր: Կոպիտ օրինակ բերեմ. մենք ունեինք դաշնամուրի գործարան: Այսօր դա ֆանտաստիկա է թվում: Իսկ երբ բարձր երաժշտությունը տրվեց ինքնահոսի, մենք սկսեցինք ամեն ինչ կորցնել: Ինքն իրեն երաժշտությունը չի կարող գոյություն ունենալ, զարգանալ: Մենք այսօր տեսնում ենք, թե ինչպես է ցածրաճաշակ երաժշտությունը ներգործում մարդկանց վրա: Ոչ միայն դասական երաժշտության վիճակն է ծանր: Անգամ ժողովրդական գործիքների մասնագետներն են բողոքում, որովհետև դրանց նկատմամբ էլ պահանջարկը պակասում է: Տրվել ենք ռաբիսի ազդեցությանը, որ անգամ ռաբիս էլ չէ, չգիտես, թե ինչ է: Այս վիճակում կոմպոզիտորը մնում է օդի մեջ, հասարակությունը չի ընկալում նրա ստեղծագործությունը: Դասական երաժշտությունը գոյատևում է էնտուզիաստների շնորհիվ, ինչ-որ ֆոնդերի շնորհիվ, ինչը չի կարող տալ շոշափելի արդյունք: Այստեղ, գուցե, հազարամյակներից եկող խնդիր կա, պատմական պատճառներ կան, որոնց պատճառով դասական երաժշտությունը չի դարձել մեզ համար մշակույթի արժեք: Ճիշտ է, ունենք կոմպոզիտորներ, որոնց երաժշտությունը պարբերաբար կատարվում է, բայց անգամ դա չի օգնում, որ նրանք ունենան զանգվածային ընկալում: Կոմպոզիտորը չունի սպառում, սա է խնդիրը: Մենք ունենք աշխարհում հայտնի լավագույն կատարողներ, բայց նրանք, սկսելով Հայաստանում, գնում են դուրս, որովհետև այստեղ չունեն այն լսարանը, որը համապատասխանում է իրենց մակարդակին: Այսպես մենք կորցնում ենք: Հիմա դեռ չենք ընկալում, բայց դա լրջագույն խնդիր է: Լավագույնները պիտի կարողանան մնալ այստեղ, բայց չեն մնում, գնում են: Ամեն ինչ պատմական զարգացումով է պայմանավորված: 5-րդ դարում մենք ունեինք տաղերգության մեծագույն դպրոց, ունեինք նաև 10-րդ դարում, բայց հետո մեր զարգացման ընթացքը կտրվեց:
-Այսինքն՝ պետականություն չունենալու արդյու՞նք եք համարում բարձր երաժշտության այսօրվա տխուր վիճակը:
-Այո՛, եթե խորհրդային շրջանում էստրադային երաժշտությունն էր մասսայական, ապա պետականորեն այնպիսին էր դրվածքը, որ դրանից ստացված եկամտի մի մասը ներդրվում էր լուրջ երաժշտության վրա: Իսկ հիմա չկա նման բան, հիմա ապրում են միայն ֆուտբոլիստներն ու փոփ-երաժիշտները: Եվ նրանցից ոչ ոք հարկ չի վերցնում ու հատկացնում բարձր արվեստին: Իսկ բարձր արվեստն ինքն իրեն չի կարող զարգանալ, այն կոմերցիոն արժեք չունի: Բայց չէ՞ որ բարձր արվեստն էլ է հասարակության, նույն այդ ֆուտբոլիստի, փոփ-երաժշտի երեխայի համար ստեղծվում, դրա շնորհիվ է, որ նրանք կկարողանան լինել ոչ կիսագրագետ ու շփոթված:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ